ျမန္မာ မင္းခန္းေတာ္ႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ျပည္တြင္း၊ျပည္ပ ပညာရွင္အမ်ားစုက ဝိုင္းဝန္းျပဳစုၾကလို႕ သိပ္ေကာင္းတဲ့ မွတ္တမ္းမွတ္ရာေတြ ျမန္မာလိုေရာ အဂၤလိပ္လိုပါ ရွိေနျပီးျဖစ္တယ္။ ျမန္မာထီးေဆာင္းမင္းေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ျဖစ္တယ္ဆိုေပမယ့္ မင္းခန္းေတာ္ပစၥည္းတခ်ိဳ႕ဟာ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္၊ သို႕မဟုတ္ ႏိုင္ငံရပ္ျခားက ပို႕လိုက္တဲ့ လက္ေဆာင္ပစၥည္းေတြပါေနတာကိုပါသတိထားမိပါတယ္။ မူရင္းပုရပိုဒ္ပါ ပံုေတြေၾကာင့္လည္း ပစၥည္းအမ်ိဳးမည္ႏွင့္တကြ ပံုကိုပါ ေႏွာင္းလူတို႕ မွတ္သားရတယ္။
မင္းေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္နဲ႕ပတ္သက္ျပီး မဟာ မဂၤလာမင္းခန္းေတာ္ ဆိုျပီး ပုရပိုဒ္ေတြရွိခဲ့တဲ့အတြက္ အဲဒီမင္းေတြ ဆုံးပါးတဲ့အခါ ျပင္ဆင္ရတဲ့ အမဂၤလာ အသုဘ အခန္းနားေတာ္ ဆိုျပီး ပုရပိုဒ္ေတြရွိမွာဘဲဆိုျပီး မွတ္ခ်က္ခ်မိတယ္။ ဘာျဖစ္လို႕ဒီလိုေျပာရသလဲဆိုရင္ အမတ္၊ ေစာ္ဘြား ၊ မင္းသားေတြ ကိုအသုဘခ်တဲ့အခါ ဘယ္လိုျပင္ဆင္ပါဆိုျပီး ဘုရင္ကအမိန္႕ေတာ္ထုတ္တဲ့အတြက္ သူတို႕ေတြရဲ့ အသုဘအျပင္ဆင္ကိုသိရလို႕ပါ။ ဘုရင္ေတြ မိဘုရားေတြအတြက္ အသုဘအျပင္ဆင္ရာမွာ လက္စြဲအျဖစ္ မသာေတာ္အခန္းနား ပုရပိုဒ္ဆိုျပီး မေတြ႕ဖူး ေသးပါ။
ခုလိုမင္းေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ မင္းခန္းနားေတြကို ဂ႐ုတစိုက္ျပဳစုၾကသလို မႉးၾကီး မတ္ရာ ေသနာပတိ၊ အမတ္ ၊ ျမိဳ႕စား ၊ ေစာ္ဘြား ၊ သူၾကီးရြာစားေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ေတြကိုပါ မွတ္တမ္းျပဳစုဖို႕လိုအပ္ပါမယ္။ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံရဲ့ သမိုင္း ၊ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးရဲ့ ယဥ္ေက်းမႈ ကိုေဖာ္ထုတ္ရာမွာ ထီးေဆာင္းမင္းတစ္ဦးတည္းရဲ့ အေၾကာင္းရာကိုေဖာ္ျပရုံနဲ႕မလံုေလာက္ပါ။ ျပည္တြင္း ပညာရွင္ေတြအေနႏွင့္ အမတ္ ၊ ျမိဳ႕စား ၊ ေစာ္ဘြား ၊ သူၾကီး ၊ ရြာစားေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ ေတြကိုပါစနစ္တက်ေဖာ္ထုတ္ျပီး စာတမ္းျပဳစုတာ မရွိသေလာက္ ရွားပါတယ္။ တိုင္းရင္းသားဆိုင္ရာ ယဥ္ေက်းမႈအခ်က္လက္ေတြ ရွာတဲ့အခါ တဆင့္စကား၊ ပါးစပ္ရာဇဝင္ေတြကသာ မ်ားေနတာေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီအေၾကာင္းရာနဲ႕ပတ္သက္ျပီး စာတမ္းျပဳစုဖို႕ရာ အခ်က္လက္ေတြစုေနပါတယ္။
၁၇ ရာစုအေစာပိုင္း ဘုရင့္အမိန္႕ေတာ္ေတြ ႏွင့္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္စစ္တမ္းေတြကို အေျခခံျပီး ဝန္းသို (ဝန္သို) ေစာ္ဘြားနဲ႕သတ္ဆိုင္တဲ့အခ်က္လက္ေတြ ေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။ ေစာ္ဘြားအရာဆက္ခံတဲ့ခါ မ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္ ဆက္ခံတာေတြရွိသလို မ်ိဳး႐ိုးျပတ္တဲ့အခါ သင့္ေတာ္ရာကို ေစာ္ဘြားအရာဆက္ခံေစတာမ်ိဳးလည္းေတြ႕ရပါတယ္။ ေစာ္ဘြားအေျပာင္းလဲျဖစ္ေစတဲ့ ေနာက္ထပ္အေၾကာင္းရာရွိပါေသးတယ္။ မင္းေျပာင္းမင္းလြဲျဖစ္တဲ့ခါ ႏွင့္ ေဒသခံမ်ိဳးၾကီး႐ိုးၾကီးအခ်င္းခ်င္း ေစာ္ဘြားအရာလုတဲ့အခါျဖစ္ပါတယ္။ဒီဘုရင္လက္ထက္မွာ ဒီလူကို ဒီေစာ္ဘြားအရာေျမႇာက္ေပမယ့္ ေနာက္တစ္မင္းတက္တဲ့အခါ အျခားလူကို ေစာ္ဘြားအရာေပးတဲ့အေလ့လည္းရွိပါတယ္။ ဒီေတာ့ တစ္ေနရာတည္းမွာ ေစာ္ဘြားလုပ္ဖူးတဲ့ မ်ိဳး႐ိုးဟာ ၂ ခုထက္မနည္းဘဲရွိေနတတ္တယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ ေစာ္ဘြားမလုပ္လိုတဲ့အတြက္ ေစာ္ဘြားအရာျပန္အပ္တဲ့အတြက္ အသစ္ခန္႕ထားရတာမ်ိဳးလည္းရွိပါေသးတယ္။
ဝန္းသိုေစာ္ဘြားမ်ား အရာဆက္ခံၾကေသာအခါ အရာခံလက္ေဆာင္ အမ်ားအစားေပးၾကရ၏။
ဝန္းသိုေစာ္ဘြားမ်ားသည္ အရာဆက္ခံေသာအခါ
၁။ ဘုရင္ကို ေငြ ၅၀၀ိ၊
၂။ ဝန္ၾကီးကို ၂၅၀ိ၊
၃။ ဝန္ေထာက္ ၄ ေယာက္ကို ၂၀၀ိ၊
၄။ အတြင္းဝန္ ၂ ေယာက္ကို ေငြ ၁၀၀ိ၊
၅။ နားခံ ၂ ေယာက္ကို ေငြ ၇၅ိ၊
၆။ အေဝးေရာက္ ၄ ေယာက္ကို ေငြ ၁၂၀ိ၊
၇။ သံေတာ္ခံ ၄ ေယာက္ကို ေငြ ၆၀ိ၊
၈။ ျပင္သံေတာ္ဆင့္ ၁ ေယာက္ကို ေငြ ၃၀ိ၊
၉။ တံခါးနီေၾကး ၃ိ ေပးေဆာင္ရေလသည္။ ( ဝန္သိုျမိဳ႕ ၁၁၂၅ ခုစစ္တန္း)
ဒီလိုေတြ႕ရတဲ့အတြက္ ေစာ္ဘြားျဖစ္ဖို႕ရာ ေငြကုန္ေၾကးက်မ်ားမယ္ဆိုတာသိသာေစပါတယ္။ ဒီလို ကုန္ၾကမယ့္ ေငြ ၁၃၃၈ က်ပ္မတတ္ႏိုင္လို႕ ေစာ္ဘြားမလုပ္လိုက္ရတဲ့သူေတြလည္း ရွိႏိုင္ေကာင္းတယ္လို႕ ထည့္တြက္ရပါမယ္။ ေစာ္ဘြားျဖစ္ဖို႕ရာ ဒီမွာတင္ျပီးသလားဆိုေတာ့ မျပီးေသးပါ။ ႏွစ္စဥ္ကန္ေတာ့ရတဲ့ ပစၥည္းေတြရွိပါေသးတယ္။ ဘုရင္ကိုေရာ အိမ္ေရွ႕မင္းကိုပါ ကန္ေတာ့ဆက္သရပါတယ္။ ဘုရင္မင္းျမတ္ ႏွစ္စဥ္ သတင္းကြၽတ္ လတြင္ ဦးကင္ေတာ္ဖြင့္ဝါကြၽတ္ကန္ေတာ့ခံေသာအခါ ဝန္းသိုျမိဳ႕ သူၾကီး၏ ႏွစ္စဥ္ ကန္ေတာ့ဆက္မွာ
ဘုရင္ကို ဆက္သတဲ့ ပစၥည္းေတြကေတာ့
၁။ ေရႊဖလား ၅ိ ခုတ္
၂။ ဖ်င္ ၂
၃။ ခါသာ ၂
အိမ္ေရွ႕မင္း ကို
၁။ ေငြဖလား ၂ ိ ၂ ံ
၂။ ဖ်င္ ၁
ေစာ္ဘြားဆိုတာ ဘုရင္ငယ္တစ္ပါးလို တန္ခိုးၾကီးတာမို႕ အေဆာင္ေယာင္နဲ႕ေနရပါတယ္။ အေၾကာင္းရာေပၚလို႕ ဘုရင္ရွိရာ နန္းေတာ္ကိုသြားရတဲ့အခါ အေဆာင္ေယာင္အျပည့္ဝ ဝတ္ဆင္ျပီးမွ အခစားဝင္ရပါတယ္။ အေဆာင္ေယာင္ေပ်ာက္ဆုံးလို႕ မဝတ္ဆင္ႏိုင္တဲ့အခါျဖစ္ေစ၊ ေပါ့ေပါ့ေလ်ာ့ေလ်ာ့ဝတ္စားဆင္ယင္မိတဲ့အခါျဖစ္ေစ မင္းျပစ္မင္းဒါဏ္ခံရေလ့ရွိပါတယ္။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၄၅ ခုႏွစ္ ဝန္သိုစစ္တမ္းပါ ဝန္သိုျမိဳ႕ သူၾကီးအေဆာင္ေယာင္ ႏွင့္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၂၅ ခုစစ္တမ္းပါ ဝန္သိုေစာ္ဘြားတို႕ ရဲ့အေဆာင္ေယာင္ေတြကို ေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။
၁၁၄၅ခု စစ္တန္းအရ ဝန္သိုျမိဳ႕ သူၾကီးတို႕၏ အေဆာင္အရြက္မွာ -
၁။ ျမင္းကတိုင္ ၇ ပြင့္
၂။ ကေတာင္ ေရႊေရး စာမရီပန္းခက္ကိုက္ အနားသံ ၄ ံ ေရႊပိန္း
၃။ ႏွင္း ႏွင္းသိပ္
၄။ အိေျမာင္ရင္ပတ္ကြင္း
၅။ ေရႊဇဝါ အုပ္ခက္ထိပ္အုပ္
၆။ ျမီးျဖမ္းရင္ဘတ္ သကၠလပ္ၾကိဳး ေရႊၾကယ္တပ္ မိုးၾကိဳးၾကဳတ္
၇။ လက္ဖက္အိုး
၈။ တေကာင္းပိတ္
၉။ ထားအိမ္အေဆာက္ ေရႊအမႊန္ ထားအိမ္ရင္းဖ်ား ေရႊငါးပတ္ခံတြင္း ေရႊသံပတ္စြဲ ငါးတန္႕
၁၀။ ဒိုင္းဝန္ ေရႊဇဝါပိန္း။
ဝန္သိုျမိဳ႕ ၁၁၂၅ စစ္တန္းတြင္ ေစာ္ဘြားတို႕ အေဆာင္အရြက္တို႕မွာ
၁။ ဆင္ေပါက္ ၊ ဆင္မ
၂။ ရဲကအနီ ၂ စု ေရႊတစု
၃။ အလံက်ည္ေရႊေရး
၄။ အလံနီ ၂
၅။ ေပါင္ဝန္းအနီ ၂ စု
၆။ အထြတ္ေရႊ
၇။ သကၠလပ္ၾကိဳး အနားဖဲကြပ္
၈။ ခြၽန္း ၄
၉။ ထီးဝါ ၂
၁၀။ က်ိဳင္း ၂
၁၁။ အထြတ္ေရႊ ၄ ံ ခန္႕
၁၂။ ျမင္းကကိုင္း ေရႊေညာင္ရြက္ ၂ ဆင့္ တေညာက္ေရႊရြက္ ၃ ပြင့္
၁၃။ ကေတာင္ေရႊေရး
၁၄။ စာမရီပန္းခက္ ကိုက္
၁၅။ အနားသံ ၄ ံ ေရႊးပိန္း
၁၆။ ႏွင္း ႏွင္းသိပ္
၁၇။ အိမ္ေျမာင္ လကြင္း
၁၈။ ရင္ပတ္ကြင္း
၁၉။ ျမီးပ်မ္းရင္ပတ္
၂၀။ သကၠလပ္ၾကိဳးၾကယ္စီ
၂၁။ သကၠလပ္ တင္ရမ္း
၂၂။ မုဒရက္ေပါင္ဆြဲ
၂၃။ ေရွ႕တက္ ေနာက္တက္ ဇက္ရႊန္း ၃ ဆင့္
၂၄။ ကြမ္းခြက္ ၈ ေျမႇာင့္
၂၅။ မိုးၾကိဳးေထြးအင္
၂၆။ တေကာင္းပိတ္
၂၇။ လက္ဖက္အိုး
၂၈။ က်ပ္ျမင့္မိုရ္
၂၉။ ထားလိုက္ လက္ဝဲ လက်္ာ ၂ စဥ္
၃၀။ စည္နီ ၇
၃၁။ ပံုသာ ၁
၃၂။ ခရာ
၃၃။ ႏွဲၾကီး ၁
၃၄။ ႏွဲငယ္ ဆိုျပီး အေဆာင္အေယာင္ အေတာ္မ်ားတာကိုသတိထားမိပါတယ္။
ဝန္းသိုေစာ္ဘြားရဲ့အေဆာင္ေယာင္ဟာ အေရတြက္အေတာ္မ်ားတာကိုေတြ႕ရပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ပစၥည္းအမ်ိဳးအမည္ေတြဟာ ဘာကိုဆိုလိုမွန္းမသိပါ။ ဘယ္ပစၥည္း ဘယ္လိုပံုစံရွိတယ္ဆိုတဲ့ မွတ္တမ္းပံုေတြကို ပုရပိုဒ္ေပၚမွာသာေရးဆြဲေဖာ္ျပေလ့ရွိပါတယ္။ စစ္တန္းႏွင့္ အမိန္႕ေတာ္ေတြမွာေတာ့ အမ်ိဳးအမည္ႏွင့္ အရည္အတြက္ကိုသာေဖာ္ျပေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ခိုင္ခိုင္မာမာေျပာဖို႕ရာ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားလိုအပ္ေနေသးတာမို႕ ဆက္ျပီး သုေတသနျပဳရပါဦးမယ္။
ဝန္သို ေစာ္ဘြားတို႕ အိမ္( ေဟာ္နန္း ) ေဆာက္တဲ့အခါ
အိမ္ ၃ ဆင့္ ေဟာ္ခ်ိဳးတက္ အမိုးအဂၤေတပြတ္ မာရဘင္ အနီသုတ္၊ ျပတင္းအနီ ၂ စု ေရႊ ၁ စု၊ ဝင္ျမင္းၾကမ္းလႊတ္ ၊ ျပတင္းတံခါး ေလးေပါက္ ေဆာက္လုပ္ေနထိုင္ခြင့္ရွိသည္။ (ဝန္သိုျမိဳ႕ ၁၁၄၅ စစ္တန္း)
ဝန္သို ေစာ္ဘြား အိမ္( ေဟာ္နန္း ) ေဆာက္တဲ့အခါ ဘယ္လိုဘယ္ပံုစံအတိုင္းေဆာက္ပါ၊ ထိထက္ပိုမလုပ္ပါနဲ႕ဆိုျပီး တားမ်က္တဲ့သေဘာပါတဲ့ စစ္တန္းမ်ိဳးလည္းေတြ႕ရပါေသးတယ္။ ရွင္းရွင္းေျပာေတာ့ မင္းတို႕ေစာ္ဘြားေတြ ေငြတတ္ႏိုင္တိုင္း ၾကီးၾကီးမားမားေဆာက္လို႕ ရတယ္ သို႕ေသာ္ နန္းေတာ္တမွ် ခန္းနားေအာင္ ဆိုျပီးေဆာက္တာမ်ိဳးမလုပ္နဲ႕လို႕ေျပာသလိုပါ။
ေစာ္ဘြားအရာဆက္ခံတဲ့အခါ ဘယ္လိုဆက္ခံရတယ္၊ ႏွစ္စဥ္ဝါကြၽတ္တဲ့အခါ ဘာေတြႏွင့္ ကန္ေတာ့ရတယ္၊ ေစာ္ဘြားေတြရဲ့ အခန္းနားေတြကဘာေတြ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို စုေဆာင္းရရွိတဲ့အခ်က္လက္ေတြကို အေျခခံျပီးေျပာခဲ့ျပီးပါျပီ။ ေနာက္ထပ္ေျပာစရာက်န္တာက ေစာ္ဘြားေတြဆုံးပါးတဲ့အခါ မသာေတာ္အခန္းနားအတြက္ဘယ္လိုျပင္ဆင္ရသလဲဆိုတာပါ။
ဝန္သိုျမိဳ႕ ၁၁၂၅ ခု စစ္တန္း အရ ေစာ္ဘြားတို႕ေသလြန္တဲ့အခါ စီရင္ရတဲ့အေဆာင္ေယာင္ေတြက---
ေစာ္ဘြားတို႕ေသလြန္လွ်င္ ပ်ဥ္အဖုံးကမၸတ္ ေရႊအနီခံသတ္ ပ်ဥ္ခံု ခ်င္ပု ဗီတာန္ေျခ ၆ ေခ်ာင္း၊ ေရႊျမဴတာ၊ ေငြျမဴတာ၊ ေရႊပခ်ဳပ္ ၊ ေငြပခ်ဳပ္၊ စႏၵယမား မီးေလာင္တိုက္ ငွက္ေခ်းခံရာဇမတ္ကာ ႏွင့္ သၿဂႋဳဟ္ပို႕ရသည္။ အကူေတာ္ဖ်င္ သာလူ ေပထုပ္ေပးရသည္။
အဲဒီလို အသုဘခ်ရာမွာ သုံးတဲ့ပစၥည္းေတြမွာလည္း ဘယ္ပစၥည္းက ဘယ္လိုပံုစံရွိတယ္ဆိုတာအတိက်ေျပာဖို႕မတတ္ႏိုင္ေ သးပါ။ အဓိက အားနည္းခ်က္ကေတာ့ ဘယ္မွတ္တမ္းကိုအားကိုးျပီးေျပာရမွန္းမသိ ျဖစ္ေနတာပါ။ ပါးစပ္ေျပာ အရပ္ေျပာ ဓေလ့ေတြဟာမွန္သင့္သေလာက္မွန္တာေတြလည္းရွိပါတယ္။ သို႕ေသာ္ ကမၻာအဆင့္မွီ တကၠသိုလ္တစ္ခုခုမွာ စာတမ္းဖတ္ၾကားဖို႕ၾကဳံလာတဲ့အခါ ပါးစပ္ေျပာ အရပ္ေျပာ ဓေလ့ေတြက ထင္သေလာက္ကိုးကားမရျဖစ္ေနပါတယ္။
အခု ရသေလာက္မွတ္တမ္းေတြကို အေျခခံျပီး ဝန္သိုေစာ္ဘြား အရာဆက္ခံရာကေန ေသဆုံးတဲ့အခ်ိန္အထိ သုံးေဆာင္ရတဲ့အေဆာင္ေယာင္ေတြကို ၾကိဳးစားျပီးေဖာ္ျပၾကည့္ပါတယ္။ ဒီစာထဲက အခ်က္လက္ကိုအေျခခံျပီး အျခားေစာ္ဘြားေတြရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ကို မွန္းဆၾကည့္လို႕ရႏိုင္ပါတယ္။ ဒီစာရဲ့ အားနည္းခ်က္က ဘယ္ပစၥည္းက ဘယ္ပံုျဖစ္တယ္ဆိုတာမေဖာ္ျပႏိုင္တာပါဘဲ။ ေရွ႕က ပညာရွင္ေတြေရးထား ျပဳစုထားတဲ့အထဲက ဟိုတစ္စ ဒီတစ္စဆြဲႏႈတ္ကာ လူတြင္က်ယ္လုပ္ျပီး ေရးထားတဲ့စာကို ေဒါက္တာသန္းထြန္းက " စပ္ထမီ " လို႕နာမည္ေပးပါတယ္။ အေျခေနေပးရင္ က်ေနာ္က " စပ္ေစာင္ " တစ္ထည္ေလာက္လုပ္ခ်င္ပါတယ္။
ျမန္မာတစ္ႏိုင္ငံလုံးရွိ ဒီလိုပ်က္ဆီးဆုံးရွုံးေနတဲ့ သမိုင္းဝင္ေရွးလက္ရာေတြကို ဂ႐ုတစိုက္ မွတ္တမ္းလုပ္လာတာ လြန္ခဲ့တဲ့ ၃ ႏွစ္ ေလာက္ကတည္းကပါ။ လူအမ်ား သတိထားမိေအာင္ ဒါေတြကို ေျပာတဲ့အခါ တရားလြတ္ေျပာတာမ်ိဳးမျဖစ္ရေလေအာင္ မွတ္တမ္းဓာတ္ပံုအေထာက္ထားနဲ႕ ေျပာပါတယ္။ ဒီစိတ္ကူးဘယ္လိုစျပီး ျဖစ္တည္လာလဲဆိုတာ နည္းနည္းေျပာပရေစ။ 
