အခ်ဳပ္ကိုျပန္ေျပာရရင္ ျမန္မာေတြရဲ့ ေလာကီပညာေတြထဲက အင္း ၊ အိုင္၊ခလဲ့ ၊ လက္ဖြဲ႕ ၊ ဂါထာ မႏၲန္ ပီယ ဆိုတာတစ္အုပ္စုျဖစ္တယ္။ ေၾကးျပား၊ ေငြျပား ၊ ေရႊျပားေတြအေပၚမွာ အင္းကြက္ေလးေတြေရးျပီး အိမ္မွာျဖစ္ျဖစ္ လူကိုယ္တိုင္ျဖစ္ျဖစ္ေဆာင္ထားတဲ့အခါ အေဆာင္တန္ခိုးေၾကာင့္ ဒုတ္ျပီး၊ ဒါးျပီးမယ္ ၊ နဂိုထက္ အစြမ္းတိုးမယ္။ ရွင္းရွင္းေျပာေတာ့ ေဘးအႏၲရာယ္မ်ိဳးစုံကင္းမယ္ ဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္နဲ႕ လုပ္တဲ့အစီရင္ျဖစ္တယ္။
ေရွးကဘုရင္ေတြ စစ္တိုက္ထြက္တဲ့အခါ ေလာကီပညာရွင္၊ အင္းေရးဖို႕ ပန္းခ်ီပညာရွင္ နဲ႕ လိုအပ္လို႕ရွိရင္ ပရိတ္ ဂါထာ မႏၲန္ရြတ္ဖတ္ ဖို႕ ရဟန္းေတာ္ ေတြကိုပါ တစ္ပါတည္းေခၚေဆာင္သြားေလ့ရွိပါတယ္။ စစ္မ်က္ႏွာ ၊ စစ္တိုက္ရာအရပ္ကိုလိုက္ျပီး ေလာကီအစီရင္ေတြ မတူပါ။ အေလာင္းဘုရားလက္ထက္ ကသည္းျပည္ကိုစစ္တိုက္ထြက္ရာမွာ သူ႕အားကိုးတဲ့အမာခံတပ္သားေတြကို မဟာပိႏၷဲ အင္းကိုစီရင္တယ္ဆိုေပမယ့္ ယိုးဒယားကိုတိုက္တဲ့အခါ ဒီေလာကီအစီရင္ျပန္သုံးမယ္မထင္ပါ။ အင္းတစ္ခ်ပ္ကို လူေျခာက္ေယာက္ဝိုင္းေရးျပီး အင္းေရးစဥ္ အခါမလပ္ ဂါထာ မႏၲန္ရြတ္ဖတ္ေပးရမည္ ဆိုတဲ့ သကၠရာဇ္ ၉၉၇ခု နယံုလဆန္း ၄ ရက္ေန႕ ( ၉ ေမ ၁၆၃၅ ) ရက္စြဲပါ အမိန္႕ေတာ္တစ္ခုေတြ႕တယ္။
ဒီအုပ္စုထဲမွာ ေဆးမင္ေၾကာင္ အေၾကာင္း ခ်န္ထားလို႕မျဖစ္ပါ။ကိုယ့္အၾကိဳက္ေျပာရရင္ ေဆးမင္ေၾကာင္ ဆိုတဲ့အေခၚထက္ " ထိုးကြင္း မင္ေၾကာင္ " ဆိုတဲ့အသုံးကို ပိုႏွစ္သစ္ပါတယ္။ ျမန္မာပညာရွင္ေတြ က်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ေျပာတာက ျမန္မာေတြ ေဆးမင္ေၾကာင္ စထိုးတာ အဝေခတ္မွာစပါတယ္တဲ့။ တခ်ိဳ႕ ရဲရင့္တဲ့ပညာရွင္ေတြကျဖင့္ ပ်ဴေခတ္ကတည္းက စ ပါတယ္တဲ့။ ဘာကို ကိုးကားျပီး ေျပာတယ္မသိပါ။ ပုဂံေခတ္ဦးပိုင္းကတည္းက အင္းခ်တဲ့အေလ့ရွိတယ္ဆိုတာ က်န္စစ္သား နန္းတည္ေက်ာက္စာကို ဖတ္ျပီးေျပာလို႕ရတယ္။ ဒါေတာင္ ဒီတစ္ခုတည္းကိုမွီျပီးေျပာတဲ့အတြက္ သိပ္ခိုင္မာလွတယ္မဟုတ္ပါ။
သို႕ေသာ္ ေဆးမင္ေၾကာင္ ပ်ဴေခတ္မွာစခဲ့သည္ရွိေသာ္ လက္ဆင့္ကမ္းလာမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ပုဂံေဆးေရးပန္းခ်ီေတြမွာ ေတြ႕ႏိုင္မယ္ထင္တယ္။ ခုေတာ့ ပုဂံေခတ္ အဝေခတ္ နန္ရံေဆးေရးပန္းခ်ီေတြမွာမေတြ႕ရေသးပါ။ ေက်ာက္စာေတြမွာလည္း ဒါမ်ိဳးကိုေဖာ္ျပေလ့မရွိ။ ရတု ၊ ရကန္ ၊ ေလးခ်ိဳး ကဗ်ာေတြထဲမွာေတြထဲမွာ ေတြ႕ႏိုင္လို႕ ဆက္ျပီးသုေတသနလုပ္ရဦးမွာပါ။
အီတလီလူမ်ိဳး ခရီးသြား Nicolo de' Conti' ရဲ့ ခရစ္ႏွစ္ ၁၄၃၅ ခုႏွစ္ျမန္မာျပည္ ခရီးစဥ္မွတ္တမ္းအရ ျမန္မာေတြ ရဲ့ကိုယ္ေပၚမွာ အမ်ိဳးသားတို႕ရဲ့ အေဆာင္ေယာင္ အလွပအျဖစ္ ဒီလို ခႏၶာကိုယ္အစိတ္ပိုင္း ေပၚ သံဆူးႏွင့္ ထိုးျပီး ေဆးေရာင္ ေတြပြတ္ထည့္သုတ္လိမ္းတယ္လို႕ ဆိုတဲ့အတြက္ ေဆးမင္ေၾကာင္ထိုးေလ့ရွိတယ္လို႕ ယူဆခ်င္စရာျဖစ္တယ္။ ဒါဟာေစာ ဆုံးေတြ႕ရတဲ့ ျမန္မာေတြရဲ့ ထိုးကြင္း ေခၚ မင္ေသ့ ေခၚ ေကာ္ရစ္ ေခၚ ေဆးမင္ေၾကာင္ အေၾကာင္းျဖစ္ေပမယ့္ အဲဒီ အီတလီခရီးသြား ျမန္မာျပည္ အင္းဝေရာက္တဲ့ ခုႏွစ္ ဟာ ၁၄၃၅ ခုႏွစ္ အေသျခာဟုတ္ရဲ့လားဆိုတာ စီစစ္ဖို႕လိုပါဦးမယ္။ ၁၄၃၅ ခုႏွစ္ေသျခာခဲ့ရင္ေတာ့ ေလာေလာဆယ္ ေဆးမင္ေၾကာင္ အေၾကာင္း အေစာဆုံးေတြ႕ရတဲ့ မွတ္တမ္းျဖစ္ပါမယ္။
ခရစ္ႏွစ္ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ ဘုရင့္ေနာင္ (၁၅၅၁ - ၁၅၈၁) လက္ထက္ေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ အဲဒီေဆးမင္ေၾကာင္ေတြဟာ အေဆာင္ေယာင္ အလွပထက္ ေလာကီပညာရပ္ ဆိုင္ရာအစီရင္ေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲတိုးတက္လာတယ္လို႕ ခန္႕မွန္းပါတယ္။ တစ္နည္းေျပာေတာ့ ထိုးကြင္းမင္ေၾကာင္ဟာ ယံုၾကည္မႈကိုအေျခခံတဲ့ ေလာကီပညာရပ္ဆိုင္ရအစီရင္ျဖစ္ပါတယ္။ အင္းခ်ျပီးေရးထားတဲ့ ေၾကးျပား ၊ ေငြျပားေလးေတြကိုလိပ္ျပီး လက္ေမာင္းမွာခ်ည္ထားမယ္။ ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ေဆာင္ထားမယ္။ အဲဒီအခါ အေဆာင္တန္ခိုးနဲ႕ အစြမ္းထက္မယ္၊ ခုန္ပ်ံ ေက်ာ္လႊား ႏိုင္မယ္ ၊ ဓား လွံ ေလး ျမႇား ရန္ကကင္းလြတ္မယ္ စသျဖင့္ ယုံၾကည္ၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
သို႕ေပမယ့္ ဒီလိုစီရင္ထားတဲ့ ေၾကးျပား ၊ ေငြျပားအေဆာင္ကို ကိုယ္မွာခ်ည္ထားေပမယ့္ က်ေပ်ာက္တာမ်ိဳးရွိမယ္။ ဒီေတာ့ တခ်ိဳ႕က အသားအနာခံျပီး အေရျပား ဒါမွမဟုတ္ အသားထဲထိ ခြဲျပီးထည့္မယ္။ ေနာက္ေတာ့ ေၾကးျပား ေငြျပားေပၚ အင္းေရးရာကေန လူ႕ခႏၶာကိုယ္ ေျခ လက္ ေခါင္း ခါးေတြမွာ တိုက္႐ိုက္ေရးျပီးစီရင္ၾကတယ္လို႕ထင္ပါတယ္။ အေဆာင္လက္ဖြဲ႕လို မေတာ္တဆ က်ေပ်ာက္ဖို႕ရာ ပူပင္စရာမလိုတဲ့အျပင္ ေဆးစြမ္းလည္းပိုျပီး ထက္လာေစလိမ့္မယ့္ယုံၾကည္ေနၾကပါမယ္။
၁၅ ရာစုေနာက္ပိုင္း မင္ေသ့ ၊ ထိုးကြင္း ၊ မင္ေၾကာင္ အေၾကာင္းေရးစပ္ၾကတဲ့ ပ်ိဳ႕ ၊ ကဗ်ာ ၊ လကၤာ ၊ ဧခ်င္း ၊ ေတးထပ္ ေတြအမ်ားၾကီးရွိပါျပီမို႕ တစ္ခုျခင္းစီကို မေရးလိုေတာ့ပါ။ မဟာဓမၼရာဇာ ဘြဲ႔ခံ အေနာက္ဖက္လြန္မင္း ခရစ္ႏွစ္ (၁၆၀၅-၁၆၂၈) ေခတ္ ရဟန္းတစ္ပါးျဖစ္တဲ့ အရွင္ကႆဖ ေရးတယ္လို႕ယူဆရတဲ့ ေညာင္ရမ္းေခတ္ လူတန္းစားအေၾကာင္း စပ္ဆိုတဲ့ ရကန္တစ္ပုဒ္မွာေတာ့ ' မင္ေသ့ထိုး ' သူ ဆိုျပီးပါတယ္။ ဒီေတာ့ ၁၆ ရာစုမွာ ဒီပညာရပ္ႏွင့္ အသက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္းျပဳသူေတြရွိေနျပီလို႕ ခန္႕မွန္ရတယ္။ ဒါက ဘာကိုေျပာသလဲဆိုေတာ့ ပြဲေက်ာင္း ရဟန္းေတြအျပင္ ဒီပညာရပ္နဲ႕ အသက္ေမြးတဲ့ သီးျခားလူတန္းစားတစ္ရပ္ရွိတယ္ဆိုတာ နားလည္ရပါတယ္။
၁၈ - ၈- ၁၈၁၂ ေန႕စြဲ ဘုရင့္အမိန္႕ေတာ္ တစ္ခုမွာ " ငါးပိတန္းဆရာႏွင့္ အပါအဝင္ ရဟန္းသာမေဏတို႕မွာ ေရွ႕ပြဲေက်ာင္းတို႕ အေနအထိုင္ အတိုင္း ဦးထုပ္ေဆာင္း သရပတ္ေဆာင္း ဒုကုဋ္တင္ ရင္ဖြဲ႕စည္း စည္တီး မီးႏွက္ ေဆးေရး ကြင္းထိုး မသာလိုက္ ေဗဒင္ေဟာ ေလွေလွာ္ လက္ေဝွ႕သတ္မွစ၍ ေရွ႕ပြဲေက်ာင္းတို႕ ေနထိုင္သည့္နည္း ေနထိုင္ၾကေစ။ " လို႕ေတြ႕ရတယ္။ ေဆးေရး ကြင္းထိုး ဆိုတာ တစ္နည္း ေဆးမင္ေၾကာင္ထိုးတာကိုေျပာတာျဖစ္ျပီး " ေဆးမွတ္တယ္ " ဆိုတဲ့အေခၚနဲ႕မတူပါ။ ေရွးျမန္မာစစ္သည္ေတြ အစုဖြဲ႕ ခြဲတဲ့အခါ လြယ္ကူေစဖို႕အတြက္ လူ႕ခႏၶာကိုယ္ ေျခ လက္ ေခါင္း ခါးေတြမွာ နတ္သား ၊ ဘီလူး ၊ ဆင္ပံု ၊ ျမင္းပံု ၊ အလံ ၊ ဓား ၊ ေလး ၊ ျမႇား စသျဖင့္သင့္ေတာ္သလို ေရးမွတ္တာကို ေဆးမွတ္တယ္လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီႏွစ္ခု ခြဲျခားသိဖို႕လိုပါမယ္။
ေဗဒင္ ယၾတာ ဆိုတဲ့ေလာကီပညာရပ္ ဘယ္တုန္းကတည္းက စတယ္ဆိုတာေျပာဖို႕မလြယ္ပါ။ ဘာသာေရးအျမင္အရ သိတၳဒၶ မင္းသား ဘုရားျဖစ္၊ မျဖစ္ ပုဏၰားေတြက ေရွ႕ျဖစ္ေဟာတယ္ ဆိုရင္ ဒီပညာရပ္ဘယ္တုန္းကတည္းကေပၚတယ္ဆိုတာခန္႕မွန္းဖို႕ရာမလြယ္ပါ။ လူတစ္ေယာက္ဘာျဖစ္မယ္ ၊ ေဘးအႏၲရာယ္က်ေရာက္ဖို႕ရွိတယ္ ၊ ဘယ္လိုလုပ္ပါ ဘယ္လိုေနထိုင္ပါဆိုတဲ့ ေရွ႕ျဖစ္အေဟာ ဟာ အလြယ္ေျပာလို႕ရတဲ့ ေဗဒင္ နဲ႕ ယၾတာ။ ေနာင္လာမယ့္ ႏွစ္ပါင္း တစ္ရာ ႏွစ္ရာေလာက္အထိ ၾကိဳျပီး ေရွ႕ျဖစ္ေဟာတာမ်ိဳးကို သိုက္စာလို႕ေခၚတယ္။ ရတနာပစၥည္းေတြ ဘယ္အရပ္ ဘယ္ေနရာမွာ ျမႇဳပ္ႏွံထားတယ္ဆိုတာမ်ိဳးကို တြက္ခ်က္ေရးမွတ္ထားတာမ်ိဳးကိုလည္း သိုက္စာလို႕ေခၚပါေသးတယ္။
အတိတ္ ၊ နိမိတ္ ၊ တေဘာင္ ၊ စနည္း ဘေဝါဆိုတာေတြဟာလည္း ေလာကီပညာရပ္ဆိုင္ရာ အုပ္စုတစ္စုျဖစ္တယ္။ အတိတ္ကျဖစ္ခဲ့တာ အခုျဖစ္ေနတာေတြဟာ ေနာင္အခါျဖစ္လာဖို႕ရွိတယ္ဆိုျပီး ေရွ႕ေျပးဖတ္တာကို သတိေပးတဲ့အတိတ္လို႕ဆိုတယ္။ နိမိတ္ဆိုတာကေတာ့ မၾကာခင္ က်ေရာက္မယ္အႏၲရာယ္ကို ထင္သာျမင္သာေအာင္ အခု ခလုတ္တိုက္တယ္ဆိုသလို အခက္အခဲတစ္ခုကို ၾကဳံရတာမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ တေဘာင္က ေနာင္မၾကာခင္က်ေရာက္မယ့္ ေဘးအႏၲရာယ္ကို လူအမ်ားက ၾကိဳျပီးေျပာေနတတ္တယ္ကိုေခၚတယ္။
စနည္းဆိုတာက လူသံမဟုတ္ဘဲ အသံဆိုးအသံနက္ ဘာေၾကာင့္မွန္းမသိဘဲ ၾကားရျခင္းကို ေထာက္ျပီးေရွ႕ျဖစ္ေဟာတာကိုဆိုလိုတယ္။ ဘုရင္ေတြအတြက္ စနည္းနာတယ္ ဆိုတာက မ်က္ျမင္ၾကဳံေတြ႕ရတဲ့ ကိစၥကို တျခားလူမၾကားဘူးအထင္နဲ႕အခ်င္းခ်င္း တီးတိုးေျပာဆိုေနတာမ်ိဳးကို ေခ်ာင္းနားေထာင္ျပီး ေဝဖန္ခ်က္ရယူတာပါတဲ့။ ဘေဝါက သိပ္ၾကီးက်ယ္တဲ့ ဒုကၡတစ္ခုေတြ႕ရေတာ့မယ္လို႕ ေၾကာက္လန္႕စိတ္ေပၚေအာင္ မျဖစ္စဘူး ျဖစ္တဲ့ကိစၥျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ ဥပမာ ဆင္းတုေတာ္ ေသြးထြက္တယ္ ၊ မ်က္ရည္စို႕တယ္၊ ေကာင္းကင္အလုံးခ်င္းခ်င္းနီတယ္ ၾကယ္တံခြန္လြတ္တယ္ စသျဖင့္။
ျမန္မာ့သမိုင္းမွာ ေလာကီပညာရပ္ကို ေခတ္အဆက္ဆက္ မင္းေတြသာမက ရဟန္း ရွင္လူ ျပည္သူအေပါင္းကပါ အေလးေပး ေဆာင္ရြက္ေလ့ရွိတာကိုေတြ႕ရပါတယ္။ ရွင္းရွင္းေျပာေတာ့ ဘာသာတရားဆိုင္ရာ အဆုံးမေတြရွိေစကာမူ ေလာကီပညာရပ္ကို သိပ္အားကိုးတယ္လို႕ ဆိုႏိုင္တယ္။ ေလာကီပညာရပ္ေတြကို ေကာင္းက်ိဳး အတြက္သုံးတယ္လို႕ တပ္အပ္မေျပာႏိုင္ေပမယ့္ သူတပါးဒုကၡေရာက္ေအာင္ ဆိုးက်ိဳးအတြက္သုံးတာေတြလည္းရွိတယ္ဆိုတာ ေျပာႏိုင္တယ္။ ေခတ္အဆက္ဆက္ မင္းေတြေရာ လူေတြပါမက်န္ အမွန္တရားႏွင့္ ကင္းလြတ္ျပီး ေလာကီပညာရပ္ေတြကို သိပ္အားကိုးလြန္တဲ့အတြက္ အျပစ္မဲ့လူေတြထိခိုက္ပ်က္စီးေစတာမ်ိဳးဟာ နည္းနည္းေလးမွေကာင္းတဲ့အရာလို႕ မထင္ပါ။
အခ်ဳပ္ျပန္ေျပာရရင္ ဒီေဆာင္းပါးဟာ ဟိုတစ္စ ဒီတစ္စ ဆြဲထုတ္ထားတဲ့ " စပ္ထမီ " တစ္ထည္သာ။ လိုအပ္ခ်က္မ်ားစြာ ရွိေနဦးမွာပါ။ အျခားအခ်က္လက္ေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားရွိေနေသးတယ္ဆိုတာ အားလုံးသိျပီးျဖစ္မွာပါ။ ဒီထက္ပိုျပီး အခ်ိန္ေပးႏိုင္တဲ့အခါ ျမန္မာ့ေလာကီပညာရပ္ေတြအေၾကာင္း ဒီထက္ပိုျပီး ျပည့္စုံတဲ့ စာတမ္းတစ္ေဆာင္အျဖစ္ ျပဳစုဖန္တီးႏိုင္လိမ္႔မယ္လို႕ ယုံၾကည္ပါတယ္။
ရည္ညႊန္း။ ။
ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ေလာကီပညာအေရးပါပံု ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ ျမန္မာေထြေထြရာရာသမိုင္း ၊ စာ ၄၈-၇၄။
ပဒတ္လိုဏ္ ( ဗဒလင္းဂူ ) ေက်ာက္ေရးအႏုပညာ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း၊ ျမန္မာ့သမိုင္းပံု ၊ စာ ၃၄- ၄၂။
က်န္စစ္သားနန္းတည္ေက်ာက္စာ မြန္ဘာသာ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ျမန္မာ့ ထီးမူနန္းရာ ၊ စာ ၃-၁၆။
ႏွစ္ ၆၀၀ ျပည့္ အင္းဝ၊ အင္းဝေခတ္ျပန္လည္သုံးသပ္ခ်က္ ၊ ေရႊကိုင္းသား ၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္၊ ဒီဇင္ဘာ ၂၀၀၈။
တေကာင္း -သေရေခတၱရာ - ပုဂံ - အင္းဝ- အမရပူရ - မႏၲေလး ႏွင့္ ေခတ္သစ္ ဆင္ယင္ထုံးဖြဲ႕မႈ ၊ ေရႊကိုင္းသား ၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္ ၊ ၂၀၀၅။
အမိန္႕ေတာ္ေပါင္းခ်ဳပ္ ပ-ဒု တြဲ ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ The Royal Orders Of Burma, I & II
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ စစ္တမ္းမ်ား ၊ ေဒါက္တာရီရီ ။
ျမန္မာ့ရက္စဥ္သမိုင္း ပ-ဒု-တ တြဲ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ဝန္ၾကီးဌာန သမိုင္းသုေတသန ဦးစီးဌာန၊ ၂၀၀၉။
မႏၲေလးမဟာမုနိတံတိုင္းအတြင္းရွိ ေက်ာက္စာမ်ား တ-တြဲ၊ ပညာေရးဝန္ၾကီးဌာန ျမန္မာ့သမိုင္းအဖြဲ႕ ႏွစ္ ၅၀ ျပည့္ ေရႊရတု၊ ၂၀၀၆။
ျမန္မာမဟာ မဂၤလာမင္းခန္းေတာ္၊ စာေရးေတာ္ၾကီး ဦးရာေက်ာ္၊ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္ ၊ တ-အၾကိမ္ ၂၀၀၉။
ေရႊနန္းသုံး ေဝါဟာရအဘိဓာန္ ၊ ဦးေမာင္ေမာင္တင္၊ သာသနာေရး ဦးစီးဌာန ဗုဒၶသာသနာအဖြဲ႕ ပံုႏွိပ္တိုက္၊ ဒီဇင္ဘာ ၁၉၇၅။
ပုဂံလြန္ ႏွစ္တစ္ရာ (၃) သတိုးမင္းဖ်ား ၊ ဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ တစ္ေန႕တစ္လံ ပုဂံဘယ္ေျပးမလဲ ၂၀၀၆၊ စာ ၄၈၅-၄၉၀။
နယ္လွည့္ရာဇဝင္ ပ-ဒု-တ တြဲ ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ ျပည့္စုံ စာအုပ္တိုက္ ၂၀၀၄။
ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ေလာကီပညာအေရးပါပံု ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ ျမန္မာေထြေထြရာရာသမိုင္း ၊ စာ ၄၈-၇၄။
ပဒတ္လိုဏ္ ( ဗဒလင္းဂူ ) ေက်ာက္ေရးအႏုပညာ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း၊ ျမန္မာ့သမိုင္းပံု ၊ စာ ၃၄- ၄၂။
က်န္စစ္သားနန္းတည္ေက်ာက္စာ မြန္ဘာသာ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ျမန္မာ့ ထီးမူနန္းရာ ၊ စာ ၃-၁၆။
ႏွစ္ ၆၀၀ ျပည့္ အင္းဝ၊ အင္းဝေခတ္ျပန္လည္သုံးသပ္ခ်က္ ၊ ေရႊကိုင္းသား ၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္၊ ဒီဇင္ဘာ ၂၀၀၈။
တေကာင္း -သေရေခတၱရာ - ပုဂံ - အင္းဝ- အမရပူရ - မႏၲေလး ႏွင့္ ေခတ္သစ္ ဆင္ယင္ထုံးဖြဲ႕မႈ ၊ ေရႊကိုင္းသား ၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္ ၊ ၂၀၀၅။
အမိန္႕ေတာ္ေပါင္းခ်ဳပ္ ပ-ဒု တြဲ ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ The Royal Orders Of Burma, I & II
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ စစ္တမ္းမ်ား ၊ ေဒါက္တာရီရီ ။
ျမန္မာ့ရက္စဥ္သမိုင္း ပ-ဒု-တ တြဲ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ဝန္ၾကီးဌာန သမိုင္းသုေတသန ဦးစီးဌာန၊ ၂၀၀၉။
မႏၲေလးမဟာမုနိတံတိုင္းအတြင္းရွိ ေက်ာက္စာမ်ား တ-တြဲ၊ ပညာေရးဝန္ၾကီးဌာန ျမန္မာ့သမိုင္းအဖြဲ႕ ႏွစ္ ၅၀ ျပည့္ ေရႊရတု၊ ၂၀၀၆။
ျမန္မာမဟာ မဂၤလာမင္းခန္းေတာ္၊ စာေရးေတာ္ၾကီး ဦးရာေက်ာ္၊ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္ ၊ တ-အၾကိမ္ ၂၀၀၉။
ေရႊနန္းသုံး ေဝါဟာရအဘိဓာန္ ၊ ဦးေမာင္ေမာင္တင္၊ သာသနာေရး ဦးစီးဌာန ဗုဒၶသာသနာအဖြဲ႕ ပံုႏွိပ္တိုက္၊ ဒီဇင္ဘာ ၁၉၇၅။
ပုဂံလြန္ ႏွစ္တစ္ရာ (၃) သတိုးမင္းဖ်ား ၊ ဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ တစ္ေန႕တစ္လံ ပုဂံဘယ္ေျပးမလဲ ၂၀၀၆၊ စာ ၄၈၅-၄၉၀။
နယ္လွည့္ရာဇဝင္ ပ-ဒု-တ တြဲ ၊ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ၊ ျပည့္စုံ စာအုပ္တိုက္ ၂၀၀၄။
